Al maanden houdt de toeslagen affaire ons bezig. Waar ik zeg maanden, bedoel ik eigenlijk jaren. Nu eindelijk kwam naar buiten wat velen op een of andere manier allang wisten. Er zijn duizenden mensen ten onrechte als fraudeurs weggezet met alle gevolgen vandien. Mensen zijn als gevolg van de schulden gescheiden, hebben een eind aan hun leven gemaakt. Mensen hebben niet gekregen waar zij recht op hadden en hebben zelfs jaren krom moeten liggen om de schulden waar zij plots mee te maken kregen terug te kunnen betalen.
Je kan je afvragen hoe de mensen die hier verantwoordelijk voor zijn hier mee weg kunnen komen? De commissie die de parlementaire enquete heeft uitgevoerd heeft verslag gedaan van hun onderzoek en wij moeten concluderen dat het aanwijzen van schuldigen nogal ingewikkeld is. Het een samenspel te geweest van de wetgevende, de rechtelijke en de uitvoerende macht. Eigelijk is de Triaspolitica hier wel in het geding, want hoe onafhankelijk van elkaar hebben deze drie machten hierin geopereerd?
WC eend
Het eerste dat in mij opkwam was eigenlijk al het instrument dat ingezet is, de parlementaire enquete. Het belangrijkste instrument dat de kamer kan inzetten. Je zou zeggen, dat moet toch in orde zijn. Ik vroeg mij echter af hoe onafhankelijk een oordeel van deze commissie kan zijn als zij toch ook onderdeel uit maken van het probleem. Juist partijen uit de 2e Kamer hebben hard geroepen dat fraudeurs aangepakt moesten worden. De PVV had zelfs het idee om een meldpunt in te stellen. Een soort Statiepraktijken waarbij iemand z'n eigen buurman zou kunnen aangeven. Voor Polen, Bulgaren, Roemenen had deze partij zelfs een eigen meldpunt. Verdacht je een Poolse seizoenabeider van fraude dan kon je dat bij hen melden. Partijen als de PVV, FvD en zeker ook de VVD hebben zich altijd op de borst geslagen fraude aan te pakken. Zij zijn de partijen en orde en handhaving. Zij waren degene die verantwoordelijk waren voor het klimaat waarin mensen van de ene op het andere moment als criminelen werden gezien, zonder dat er ook maar een greintje bewijs was. Partijen uit de 2e kamer die dus eerst hard roepen dat de Belastingdienst slecht werk afleverd, die hard riepen dat fraudeurs aangepakt moesten worden maar die, nu alles uit de hand gelopen was, zelf gingen onderzoeken hoe het toch allemaal zo gekomen was. Ik krijg daar een beetje een WC eend gevoel bij, een slager die z'n eigen vlees keurt.
Dicht op het beleid
Tijdens de Coronacrisis kwam er in toenemende mate kritiek op het RIVM. De organisatie met lauter wetenschappers wisten zich geen raad. Zij zouden in de uitvoering van hun werk te dicht op het beleid zitten. Zij zouden, met andere woorden, niet onafhankelijk genoeg opereren. In de beeldvorming deed de regering het nodige. Rutte en ook De Jonge vertelde keer op keer dat zij aan het voeren in de mist en bij de navigatie blind afgingen op het RIVM. Met andere woorden, het RIVM leek het beleid te bepalen. Na elke hoorzitting, gevolgd door een persconferentie, was daarna het debat met de kamer. In dat debat werden de scherpe randjes van de afgekondigde maatregelen er wat vanaf gehaald. Hiermee was ook de kamer onderdeel van het beleid.
Uit het rapport dat de parlementaire enquete commissie heeft uitgebracht kwam een schokkend relaas naar boven. Niet alleen de Wetgevende en de Uitvoerende macht maar ook de rechtelijke macht bleek verweven in het systeem. Er lijkt een systeem te zijn ontstaan waarin alles en iedereen met elkaar verweven is. Er is geen adequate controle, geen werkelijke onafhankelijkheid. Wij hebben een systeem gecreerd waarin werkafspraken, zeg maar het regeerakkoord volledig dichtgetimmerd is. In de kamer is er een cultuur onstaan waarin het niet geaccepteerd als mensen uit de schoolklapppen, niet in de paslopen met de partijlijnen en het is volstrekt onacceptabel. De controle van de uitvoerende macht is dus aan banden gelegd, aan allerlei voorwaarden gebonden. Het rapport van de Enquete commissie lijkt ook te laten zien dat ook de rechtelijke macht op een of andere manier gepolitiseerd is.
De Trias Politica
In 1748 concludeerde Charles Montesquieu, in zijn werk l’Esprit des Lois, dat de drie machten gescheiden moeten worden, de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht. Volgens Montesquieu moeten deze drie machten elkaar controleren en mag de macht dus niet bij een kleine selecte groep van adellijke of geestelijken liggen. Gescheiden machten zou voor een goed politiek systeem zorgen. Van het controleren is weinig over, zo lijkt het. De politisering van de rol van de kamer is al een feit. De extra beveiliging in dit systeem, de eerste kamer is tanende en sommige partijen vinden die kamer alleen maar lastig. Nu lijkt ook de rechtelijke macht onderdeel uit te maken van het systeem.
Waarom zijn die machten niet meer gescheiden, waarom ervaren velen die extra beveiliging alleen maar lastig? Het wordt als lastig ervaren omdat men vaart wil houden in de verandering. Besluiten moeten snel worden genomen en elk op onthoud is vervelend. Stil stand wordt niet meer gezien als een middel om afstand te nemen, of te reflecteren, stil stand is synoniem geworden aan achteruitgang. Alles dat het proces ophoud is vervelend. Om die reden worden regeerakkoorden vooraf dichtgetimmerd, worden vooraf besluiten gesloten, zonder dat de kamer daar nog enige invloed op heeft. Als de akkoorden dan in de kamer besproken worden is er niemand die hen nog een strobreedte in de weglegd en als besluiten dan in de eerste kamer op de agenda staan is ook daar de partijdiscipline voelbaar. Senatoren willen nog wel eens afwijken van die norm maar zo'n nacht van Schmeltzer of Wiegel, het komt zelden voor. Er wordt gelobbyed en als iemand maar dreigt af te wijken zal er een stichtelijk woordje worden gewisseld. Dat nu ook die laatste beveiliging een wassenneus lijkt te zijn is schokkend. Voor de besluitvorming een zegen, maar voor de kwaliteit van die besluitvorming een ramp.
Zwitserse kaasmodel
Laten wij echter niet klagen. Wij zijn er met z'n alle bij geweest. Wij stemmen op die partijen die dit systeem hebben ontwikkelt. Jaren geleden schreef ik mijn prijswinnend blog over de democratie in Europa. Je zou dit democatisch proces kunnen vergelijken met zoiets als het principe van de celdeling.Als je geen beschermingslagen inbouwt, geen celwanden, als je even vergeet wat de kern van je verhaal is, als je alleen maar gericht bent op groei, ontstaat er een ziek lichaam. Vanuit de Veiligheidskunde kennen wij, tot slot, het Zwitsere kaas model. Dit model laat ons zien dat een ongeval nooit op zich zelf staat. Er is een aaneenschakelijk van beschermingslagen die gemist worden of soms omzeild worden. In ons politieke bestel, dus een systeem waarin wel sprake is van een scheiding der machten, zijn er een aantal beschermingslagen ingebouwd. De 2e kamer controleert de regering, de 1e kamer beoordeeld de genomen besluiten van de 2e kamer en als laatste hebben wij dan nog die rechtelijke macht. Anne 2020 heeft het er alle schijn van dat die beschermingslagen vrij resoluut om zeep geholpen zijn. Met alle gevolgen vandien.
Genoegdoening
De Pavlov reactie is dan om schuldigen aan te wijzen, maar wie is er schuldig aan een systeemfout? Wij lopen het risico dat er straks wat koppen zullen rollen, mensen zullen aftreden of gedwongen worden om af te treden, want daarmee doen wij recht aan het onrecht wat is aangedaan. Op zich logisch, maar ook wel jammer want wij lossen het onderliggende probleem niet op. Het wordt tijd om een stil te gaan staan en eens heel goed naar ons politieke systeem te kijken. Die scheiding der machten, zoals die ooit bedacht zijn, waren er niet voor niets.
